Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν ακούνε τη λέξη «επικοινωνία» , σκέφτονται την προφορική επικοινωνία . Πράγματι 75% του χρόνου ενός ενήλικα , έχει αποδειχθεί ότι αφιερώνεται σ’ αυτό το είδος της επικοινωνίας .
Όμως υπάρχει μια άλλη διάσταση επικοινωνίας , η μη λεκτική επικοινωνία , η οποία είναι μη ελεγχόμενη και μη κατευθυνόμενη , αλλά μπορεί να επηρεάσει την όλη διαδικασία επικοινωνίας , μεταξύ δύο ανθρώπων .
Μερικές φορές ο ίδιος ο λόγος μεταφέρει ένα μικρό μέρος του μηνύματος , ενώ πιο σημαντικό ρόλο μπορούν γα παίξουν ο Τόνος και η μη λεκτική επικοινωνία .
Πολύς χρόνος πράγματι αφιερώνεται σε προφορική επικοινωνία , πολύ συχνά όμως , περισσότερος αφιερώνεται σε μη λεκτική επικοινωνία . π.χ.ο Α. Μehrabian σε μια έρευνα του , παρατήρησε ότι κατά τη διάρκεια συσκέψεων μόνο ένα 7% των μηνυμάτων μεταδίδονται με το λόγο , 38% μεταδίδονται με τον Τόνο και το χρώμα της φωνής και 55% με τη γλώσσα του σώματος !
- Η μη λεκτική επικοινωνία περιλαμβάνει:
- χειρονομίες κινήσεως και γλώσσα του σώματος
- εκφράσεις προσώπου
- χρώμα φωνής
- εμφάνιση
- περιβάλλον
2. Μερικές γενικές παρατηρήσεις
Ο D. Morris , απ ΄τους πιο ειδικούς στο θέμα της μη λεκτικής επικοινωνίας , υπογραμμίζει στο καταπληκτικό βιβλίο του με τίτλο ΄΄ Manwatching ΄΄ (παρατηρώντας τους ανθρώπους ) ότι η τέχνη του παρατηρείς τους ανθρώπους είναι πολύ παλιά , πολύ διδακτική και τελείως φυσική . Δίδει πολλές πληροφορίες για τα αισθήματα , τις επιθυμίες και τα κίνητρα του ανθρώπου , τόσες πολλές ‘όσες τα λόγια αδυνατούν να εκφράσουν .Η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τη γλώσσα του σώματος και τις χειρονομίες και να καταλαβαίνει τη σημασία τους μπορεί να αποτελέσει ένα θαυμάσιο εργαλείο για την προσέγγιση των ανθρώπων, και την καλλίτερη επικοινωνία τους.
Η γλώσσα του σώματος και γενικότερα η μη λεκτική επικοινωνία συνδέεται άμεσα με τη φύση του ζώου – Άνθρωπος και τη συσσωρευμένη εμπειρία που έχει συγκεντρωθεί εξελικτικά μέσα και παλαιότερα – όταν ο έναρθρός λόγος δεν είχε εμφανισθεί - μας βοηθούσε να επικοινωνήσουμε.
Η βάση της γλώσσας του σώματος είναι διάφορες ενέργειες που κάνουμε . Όλη η ζωή μας είναι ένα σύνολο από ενέργειες που γίνονται και θα γίνονται από το αδύνατο σώμα μας . Εκείνο που μας διαφοροποιεί από τα άλλα ζώα , είναι η ικανότητα μας για αφηρημένη σκέψη . Αλλά αυτή η ικανότητα , που μας οδήγησε στην ανάπτυξη τεχνολογίας και επιστήμης και στην κατασκευή θαυμαστών εργαλείων , δεν κατάφερε να υποτάξει το σώμα μας το οποίο ζει . . .
Όλες αυτές οι ενέργειες συνιστούν το ιδιαίτερο λεξιλόγιο της μη λεκτικής επικοινωνίας και ισχύουν για όλους τους ανθρώπους .Οι ενέργειες αυτές είναι διαφόρων ειδών :
Έμφυτες : φαγητό , τρέξιμο ,χαμόγελο , γέλιο , οι θυμωμένες εκφράσεις κ . λ . π .
Επίκτητες : Κάθισμα σταυροπόδι , σταύρωμα μπράτσων στο στήθος , κινήσεις κεφαλιού για άρνηση / κατάφαση κ . λ . π .
Μιμητικές : μιμούμαστε τους άλλους πολύ συχνά , την ομάδα στην οποία ανήκουμε , τη γενιά , τους συντρόφους κ . λ . π .
Εκπαιδευόμενες ενέργειες : Οι τροχονόμοι ,οι χορευτές , οι ηθοποιοί κινούνται και ενεργούν κατά προκαθορισμένα σχήματα
Μικτές ενέργειες .
Όλες αυτές οι κινήσεις έχουν μια σημασία και επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας ,συνειδητά ή υποσυνείδητα – κυρίως το δεύτερο. Αποκτώντας κανείς την ικανότητα να ‘διαβάζει’ τη γλώσσα του σώματος των άλλων ανθρώπων θα καταφέρει να αξιοποιήσει συνειδητά πολλές πληροφορίες , καθοριστικής σημασίας για την επικοινωνία . Εξυπακούεται ότι μια τέτοια γνώση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλό ή για κακό – όπως άλλωστε όλες οι γνώσεις .
Αυτό αποτελεί αντικείμενο δεοντολογίας ή ηθικής και εναπόκειται στην ευαισθησία του καθένα . Υπογραμμίζουμε ότι μια καλή χρήση θα οδηγήσει σε ουσιαστική προσέγγιση , των ανθρώπων και διευκόλυνση της ομαδικής συνεργασίας .
Ας δούμε πιο αναλυτικά τα διάφορα είδη μη λεκτικής επικοινωνίας .
-
3. Εκφράσεις του προσώπου
Τα χείλη, τα μάτια , τα βλέφαρα , το στόμα , το μέτωπο , όλα τα στοιχεία του προσώπου γενικά , αποτελούν ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών για τα συναισθήματα του ανθρώπου.
Π . χ. η συνοφρύωση δείχνει θυμό ή καχυποψία ή αγανάκτηση.
Το άνοιγμα των ματιών , το στρογγύλευμα του στόματος και το σήκωμα των φρυδιών δείχνουν έκπληξη.
Οι ρυτίδες στο μέτωπο ή κάτω από τα μάτια βαθύ συλλογισμό
Το χαμόγελο μπορεί να προδώσει τη διάθεση ανάλογα με το αν είναι αυθόρμητο, παγωμένο, στητό ΄ή μισό.
Το βλέμμα επίσης περιέχει πληροφορίες κτλ.
4. Οι αποχρώσεις της φωνής
Αυτό αποτελεί ένα άλλο στοιχείο μη λεκτικής επικοινωνίας , πολύ σημαντικό . Η χροιά , η ταχύτητα , η οξύτητα , το τρεμούλιασμα , η θέρμη, ο στόμφός , το σύρσιμο μπορούν να δείξουν συναισθήματα .
Έρευνες έχουν δείξει ότι ανακολουθία ανάμεσα στη φωνή και στο μήνυμα προδιαθέτει δυσμενώς τον ακροατή και εμποδίζει την επικοινωνία .
5 . Η εμφάνιση
Το ράσο κάνει τον παπά ¨ θα λέγαμε . Τα ρούχα μεταφέρουν μηνύματα και προδιαθέτουν τους άλλους , επομένως αποτελούν στοιχεία επικοινωνίας .
6 . Το άμεσο περιβάλλον
Ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνουμε το άμεσο περιβάλλον μας είναι επίσης στοιχείο επικοινωνίας . Το μέγεθος του γραφείου , το στυλ επίπλωσης , η διακόσμηση , η ανοικτή ή η κλειστή πόρτα κ λ π . προδιαθέτουν τους άλλους και χρειάζονται προσοχή .
7 . Η γλώσσα του σώματος
Πρόκειται για το σύνολο των στάσεων , κινήσεων χειρονομιών που παρατηρούμε στο σώμα των ανθρώπων . Όλα αυτά έχουν μια σημασία και μπορούμε να μάθουμε να την κατανοούμε .
Βέβαια όλες αυτές οι στάσεις αποτελούν ενδείξεις και όχι αποδείξεις , όμως είναι σοβαρές ενδείξεις και γίνονται ακόμα σοβαρότερες όταν ερμηνευθούν κατά ομάδες και όταν θεωρήσουμε και τις αλλαγές στάσεων σαν καθοριστικές .
Το παρακάτω απόσπασμα απ’ το βιβλίο ¨ Πώς να ψυχολογείτε πρακτικά τους άλλους ( εκδόσεις ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ ) είναι χαρακτηριστικό : ( Παράρτημα 1 ) .
Οι στάσεις και οι χειρονομίες γίνονται αντιληπτές όταν τις θεωρήσει κανείς συνολικά και σε ομάδες . Όπως ακριβώς σε μια γλώσσα , οι λέξεις αποκτούν νόημα μόνο μέσα σε φράσεις . Αυτή η παρατήρηση θα μας εμποδίσει να μην βγάλουμε βιαστικά συμπεράσματα και να παρεξηγήσουμε ; Κάθε στάση έχει σχέση με την προηγούμενη και την επόμενη και μπορεί να είναι συνεπείς μ’ αυτές ή όχι – οπότε τα συμπεράσματα θα είναι ανάλογα .
Παράδειγμα ένα νευρικό γέλιο που μπορεί να δείχνει αμηχανία ή αβεβαιότητα ή φόβο , ανάλογα με τα συμφραζόμενα .
Ενας πωλητής που είναι ανήσυχος , κάθεται στην άκρη της καρέκλας , με τα πόδια ανοικτά σε στάση ¨εκκίνησης ¨. Χειρονομεί προς τα μπρος , τα μάτια του είναι ζωηρά και έχει ένα ελαφρύ χαμόγελο . Όλα αυτά αποτελούν ένα πλήρες μήνυμα .
Ή επίσης , ο συμμετέχων σε σεμινάριο που εισέρχεται στην αίθουσα για ένα παιχνίδι ρόλων και βρίσκει μια ατμόσφαιρα γέλιου και λίγο συνωμοσίας σταυρώνει τα χέρια στο στήθος , ρίχνει το κεφάλι πίσω , σμίγει τα φρύδια είναι σε διάσταση μικρή και δαγκώνει το κάτω χείλος : άμυνα , αβεβαιότητα , επιφυλακτικότητα .
Ο συνομιλητής που κρύβει το στόμα του με τα χέρια του δείχνει αμφιβολία ή αβεβαιότητα . Αν δεν υπάρχει άλλη αιτία (κακοσμία , νέα τεχνητή οδοντοστοιχία κ λ π . ) και αν και η υπόλοιπη στάση του συνηγορεί : φωνή αβέβαιη , βλέμμα κρυφό , άγγιγμα μύτης , νευρικό κούνημα ποδιού τότε μπορούμε να ρωτήσουμε : ¨είσαι βέβαιος ;¨ Μπορεί να πει ¨ ναι ¨ αλλά να πάρει αμυντική στάση , οπότε ξέρουμε ότι δεν είναι σίγουρος . Ή πάλι μπορεί να πει ¨τώρα που το λες δεν είμαι και πολύ βέβαιος ¨ και να γείρει μπροστά στην καρέκλα , να βάλει το δάχτυλο στον κρόταφο , όποτε προβληματίζεται κλπ .
Συχνά τα λόγια που συνοδεύουν τις στάσεις του σώματος παίζουν σημαντικό ρόλο και αν δεν είναι σε συνάφεια με τις τελευταίες , ενοχλούν τον ακροατή . Π .χ . ο Πολιτικός που μπορεί να χάσει την προεκλογική του εκστρατεία επειδή δεν έχει αυτήν την συνάφεια .
Αν λέει : ¨η πολιτική μας είναι διαφανής και φιλολαϊκή¨ και πιάνει τη μύτη του ή τον αυχένα του τότε δεν είναι βέβαιος .
Αν λέει : ¨Θέλω ειλικρινή διάλογο με τους νέους ¨ και κουνάει το δάχτυλο και μετά τη γροθιά , τότε δεν τα πιστεύει και το κοινό το καταλαβαίνει . Ή επιχειρεί να πείσει το κοινό για τις θερμές , ανθρώπινες απόψεις του χρησιμοποιώντας στο βήμα κοφτές βίαιες κινήσεις καράτε .
Η τέχνη του να βλέπουμε τη μη λεκτική επικοινωνία των άλλων σε κάθε πλευρά είναι μια διαδικασία εκμάθησης τόσο δύσκολη όσο σχεδόν να αποκτήσει κανείς ευχέρεια σε μια ξένη γλώσσα . Πρέπει όμως να εξασκηθεί κανείς , παρατηρώντας .
Μην ξεχνάτε , ότι όπως είπε ο Σ . Φρόιντ ¨ Το υποσυνείδητο ενός ανθρώπου μπορεί να επικοινωνήσει με το υποσυνείδητο ενός άλλου , χωρίς να περάσει από το συνειδητό .¨
